İnsanlar, doğa ile iç içe yaşamaktadır. Çevremizdeki doğal
koşullarla birlikte; ekonomik, sosyal, kültürel hayatımızı şekillendiriyoruz.
Bulunduğumuz ortam beslenme ve yaşam şeklimizi bile etkilemektedir. Aynı
şekilde hangi afetlerin daha sık yaşanacağı hakkında da insanları
bilgilendirmektedir. Örneğin, Türkiye fay hatları üzerinde bulunduğundan ve
genç oluşumlu bir ülke olduğundan deprem riskinin fazla olduğu söylenebilir.
Türkiye’de deprem riskinin bu kadar fazla olmasının sebebi doğadır ve bu doğal
afetlerin sonucunda insanlar etkilenmektedir. Bu nedenle, insan ve doğa
ilişkisine “Türkiye’deki depremler” çok iyi bir örnektir.
Birçok doğal afet, insanları hem maddi hem manevi açıdan
etkilemektedir. Doğal afetlerin büyük bir çoğunluğu insan etkisinin dışında
gerçekleşmektedir. Bu doğal afetlere sel, tsunami, kasırga, orman yangını,
deprem, heyelan ve çığ gibi örnekler verilebilir. Tabii, doğal afetleri her
zaman tamamen önleyemesek de bazı tedbirler alarak olumsuz sonuçlarını ortadan
kaldırabiliriz.
Türkiye’de en çok görülen doğal afetlerden biri de “depremlerdir”.
Depremleri biz insanlar oluşturmasak da olumsuz sonuçların ortaya çıkmasında
bazen etkili olabiliyoruz. Gerekli tedbirleri almadan binanın kolonlarını
kestirmek bu duruma verilebilecek iyi bir örnek olabilir. Ancak, bazı önlemler
alarak doğanın bu olumsuz yönlerinden çok daha az etkilenebiliriz.
Bu dergide, sizlere “deprem” konusu ile ilgili güzel bilgiler sunacağız…
Suzan R. HOFSTEDE
TÜRKİYE’NİN DEPREMSELLİK RİSK ANALİZİ
Depremler, insanları hem maddi hem manevi yönden etkilemektedir.
Risk kavramı; tehlikeye maruz kalma, kişinin veya binanın zarar görme olasılığı
ile doğru orantılıdır. Deprem öncesinde bazı önlemleri almadığımız takdirde,
maalesef bizler de “riskli” grubuna girebiliyoruz. Depremler için alınacak
önlemlere geçmeden önce “risk” kavramı hakkında bilgi vermek istiyorum.
Türkiye’nin depremsellik riskine bakacak olursak, ülkenin büyük bir
bölümünün ciddi bir risk altında olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle fay hatları
üzerinde bulunan illerimiz depremlerden çok daha fazla etkilenmektedir. Türkiye
genç oluşumlu bir ülke olduğundan depremler çok sık meydana gelmektedir.
Afet İşleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmış Türkiye Deprem
Riski haritasında, Türkiye’nin farklı bölgelerinde deprem görülme olasılığını
göstermektedir. 1. derece deprem bölgeleri fay hatlarının olduğu yerlerdir.
Pembe ve sarı renkte işaretlenmiş bölgeler ise orta riskli deprem bölgelerini
göstermektedir. Güney Doğu Anadolu’da bulunan Karaman ilinde deprem riski en
azdır.
Aşağıdaki haritada ise fay hatları belirtilmiştir. Genel olarak
Kuzey Anadolu Fay hattı, Doğu Anadolu Fay hattı ve Batı Anadolu Fay Hattı
deprem riskinin fazla olduğu bölgeleri kapsamaktadır. Bu fay hatlarının yanı
sıra daha küçük fay hatları da vardır ve bu durum Türkiye’nin büyük bir
bölümünde depremlere neden olmaktadır. Bu üç fay hattından en aktif fay hattı
Batı Anadolu Fay hattıdır ama en tehlikeli bulunan fay hattı Kuzey Anadolu Fay
hattıdır. Batı Anadolu Fay hattı, batı-doğu doğrultusunda olan bir hattır.
Ancak bu hatta bağlı olan dokuz adet küçük fay hatları da bulunmaktadır. Doğu Anadolu Fay hattı ise Hatay-Bingöl arasında
uzanan bir hattır. Genel olarak Güney Doğu ve Doğu Anadolu’yu kapsayan bir hay
hattıdır.
Kuzey Anadolu Fay hattı ise Çanakkale-Erzincan arasında bulunan bir
fay hattıdır. Gölcük depremi, Kuzey Anadolu Fay hattının kırılmasıyla
gerçekleşmiştir. Bu nedenle en tehlikeli fay hattı olarak kabul edilmektedir.
Türkiye’de deprem riskinin en yüksek olduğu şehirler şunlardır:
İstanbul, İzmir, Yalova, Düzce, Burdur, Çanakkale, Bursa, Amasya, Sakarya,
Hakkâri, Tunceli, Muğla, Aydın, Batman, Manisa, Adıyaman, Hatay, Bolu,
Osmaniye, Balıkesir, Erzincan, Tokat, Siirt, Muş, Van, Isparta ve Denizli’dir.
TÜRKİYE’DEKİ DEPREMLERİN ETKİLERİ VE SONUÇLARI
Türkiye’de gerçekleşen büyük çaplı depremlerin, çoğunlukla çok
fazla olumsuz etkisi olmaktadır. En önemli ve en acı veren sonuç
vatandaşlarımızın hayatını kaybetmesidir. Bazen çok ağır yaralanarak ya da
sakatlanarak da etkilenenler olmaktadır. Bazı vatandaşlarımızın da binaları, iş
yerleri yıkılmakta ve yıllardır “sığınağı” olan yeri, yani evini
kaybetmektedir. Türkiye’de gerçekleşen birkaç tane depremden; hem duygusal ve
manevi yönlerinden hem de maddi zararlarından bahsetmek istiyorum.
17 Ağustos 1999 yılında gerçekleşen Gölcük depremi, Türkiye’yi en
kötü etkileyen depremlerden biridir. Richter ölçeğine göre 7.5 büyüklüğünde bir
depremdir. Marmara bölgesini etkisine alması nedeniyle çok ciddi miktarlarda
can ve mal kaybına neden olmuştur. Hatta sadece Marmara bölgesinde değil,
Ankara ve İzmir’den bile hissedilmiştir. Toplamda 17.480 ölüm, 23.781 yaralanma
ve 505 sakatlanma; 285.211 ev ve 42.902 adet iş yeri hasar görülmüştür. Bu
rakamlar resmî belgelere göredir. Ancak resmî olmayan bilgilere göre yaklaşık 50.000
ölü, 100.000 kadar da yaralı olduğu düşünülmektedir. Yaklaşık 16 milyon insan
bu depremden çeşitli şekillerde etkilenmiştir.
133.683 adet bina çöktüğünden 600.000 kişi evsiz kalmıştır. Genel olarak
Türkiye’yi maddi ve manevi olarak en çok etkileyen depremlerden biri Gölcük
depremi olmuştur.
23 Ekim 2011’de gerçekleşen Van depreminde 604 kişi hayatını
kaybetmiştir ve 4152 kişi yaralanmıştır. Richter ölçeğine göre 6.6 büyüklüğünde
gerçekleşmiştir. Bu kadar can kaybı olan bir doğal afet sonucunda çok büyük
miktarlarda da mal kaybı olmuştur. 2262 adet bina yıkılmıştır. Bütün bu
hasarlar sadece 25 saniye içerisinde gerçekleşmiştir.
27 Aralık 1939 yılında gerçekleşen Erzincan depremi de çok büyük ve
şiddetli bir deprem olmuştur. Richter ölçeğine göre büyüklüğü 7.2’dir. 32.962
kişi hayatını kaybetmiştir ve 100.000 kişi yaralanmıştır. Hayatını kaybeden ve
yaralanan kişi sayısının bu kadar fazla olmasının nedeni, kış aylarında olması
ve Doğu Anadolu Bölgesi’nde gerçekleşmesidir. Toplamda 52 saniye süren bu deprem
sonucunda Karadeniz kıyılarında tsunami yaşanmıştır. 116.720 adet bina
yıkılmıştır. Etkileri ve sonuçları bu kadar ciddi olduğundan Erzincan depremi
de Türkiye için çok büyük bir facia olarak kabul edilmektedir.
1 Ekim 1995 yılında gerçekleşen Dinar depreminin, Richter ölçeğine
göre büyüklüğü 6.1’dir. 90 kişi hayatını kaybetmiştir. 14.156 adet bina da
hasar görmüştür.
Son olarak da yaklaşık bir ay önce meydana gelen İzmir depreminden
bahsetmek istiyorum. 30 Ekim 2020 tarihinde gerçekleşen bu depremde sadece
deprem ile savaşmadık aynı zamanda pandemi ile mücadele ettik. Richter ölçeğine
göre 6.9 büyüklüğünde bu deprem 16 saniye sürmüştür. Türkiye’den 116 kişi vefat
etmiştir, 1034 kişi yaralanmıştır ve 15.000 kişi evsiz kalmıştır. En büyüğü 5.2
büyüklüğünde olan 3550 adet artçı deprem meydana gelmiştir. İzmir depremi
sadece Türkiye’yi etkilemekle kalmayıp Yunanistan’da da hasarlara yol açmıştır.
Yunanistan’da ise 2 kişi vefat etmiştir ve 19 kişi yaralanmıştır. Ayrıca
İzmir’de tsunami de gerçekleşmiştir.
DEPREMLER İÇİN ALINABİLECEK ÖNLEMLER
Türkiye, deprem riskinin fazla olduğu bir bölgede bulunduğundan
depremlere karşı her zaman hazır olmalıyız. Yaklaşık bir ay önce olan İzmir
depreminde, hem depremle hem de salgınla mücadele ettik. Ancak önceden alacağımız
birkaç tedbir ile depremleri daha kolay atlatabiliriz.
İlk yapmamız gereken şey, ev satın almadan önce binanın sağlam olup
olmadığını kontrol ettirmek. Binanın yapıldığı malzeme, bulunduğu bölge ve
zeminin yapısı depremde oluşacak hasarlar hakkında bize bilgi verebilir.
Yapmamız gereken en önemli şey deprem esnasında sakin kalmaktır.
Sakin kalmak için de ailece bir deprem planı oluşturmalısınız. Örneğin her
odada “hayat üçgeni” oluşturulabilecek alanları belirlemek, bir deprem çantası
hazırlamak, deprem sırasında ve sonrasında ailece yapılacak şeyleri belirlemek
panik olmanızı önleyebilir.
Evde bulunan ve deprem anında üstünüze devrilme olasılığı bulunan
bütün eşyaları duvara monte etmelisiniz. Ayrıca deprem çantasına da battaniye,
su, düdük, bozulmayacak gıdalar bulundurmanız çok önemli bir yere sahiptir.
Deprem esnasında da kendinizi doğru bir biçimde korursanız depremi
kolaylıkla atlatabilirsiniz. “Hayat üçgeni”, sizi deprem sırasında
kurtarabilecek bir tekniktir. Masanın altına girmek yerine, üstünüze
devrilmeyeceğinden emin olduğunuz bir dolabın yanına veya yatağın yanına
oturarak başınızı korursanız bina yıkılsa bile hayatta kalma şansınız
olmaktadır. Aynı zamanda camlardan uzak olmak şartıyla binanın dış kısmına daha
yakın olursanız çok daha kolay bir şekilde kurtulabilirsiniz.
KAYNAKÇA
TÜRKÇE
KAYNAKLAR
1. Mustafa YAVUZER, Aylin ERGÜL, Ahmet Gür, Coğrafya 10 Öğrenci
Çalışma Kitabı, Türk Eğitim Derneği Yayınları, 3. Baskı, 2020
2. Ed. Serhat ZAMAN, Coğrafya 10 Ortaöğretim Ders Kitabı, Tuna
Matbaacılık, 2020
3. Yasin YAĞLI, 10. Sınıf Coğrafya Planlı Ders Föyü, Eğitim Vadisi
Yayınları, Nisan 2020
4. Emre ÖZTÜRK, Ünlü Felaketler, Hürriyet Gazetecilik ve Matbaacılık,
İstanbul, Şubat 2018
5. Julia BRUCE, Bilgi Hazinesi: Dünya (Inside Story: Earth), Ayrıntı
Basım Evi, Ankara, 2012
6. Gillian DOHERTHY, Anna CLAYBOURNE, Susanna DAVIDSON, Coğrafya
Ansiklopedisi ve Dünya Atlası, Tübitak Popüler Bilim Kitapları Yayınları, Kasım
2012
7. https://www.afad.gov.tr/depremin-buyuklugu-ve-siddeti-ayni-kavramlar-midir (Erişim tarihi: 12.11.2020)
8. http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/bilgi/depremnedir/index.htm (Erişim tarihi: 12.11.2020)
9. https://tr.wikipedia.org/wiki/Deprem (Erişim tarihi: 12.11.2020)
10. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/deprem-nedir-deprem-neden-olur-41431840 (Erişim tarihi: 12.11.2020)
11. https://www.haberturk.com/artci-deprem-nedir-oncu-deprem-nedir-2853750 (Erişim tarihi: 12.11.2020)
12. https://www.afad.gov.tr/fay-nedir- (Erişim tarihi: 12.11.2020)
13. http://www.cografya.gen.tr/sozluk/episantr.htm (Erişim tarihi: 12.11.2020)
14. https://insapedia.com/deprem-kavramlari-terimleri-parametreleri-kaydi/#:~:text=Depremin%20odak%20noktas%C4%B1%20(hiposantr)%2C,uygulamalarda%20nokta%20olarak%20kabul%20edilmektedir (Erişim tarihi:
12.11.2020)
15. http://depremhaber.com/bir-depremin-yeri-nasil-bulunur.htm (Erişim tarihi: 12.11.2020)
16. http://www.ahder.org/definiciones/merkez-ussu-nedir (Erişim tarihi: 12.11.2020)
17. https://www.fizik.net.tr/site/deprem-dalgalari/ (Erişim tarihi: 12.11.2020)
18. http://ibb.gov.tr/tr-TR/SubSites/DepremSite/Pages/DepremDalgalari.aspx (Erişim tarihi: 12.11.2020)
19. https://tr.wikipedia.org/wiki/Fay (Erişim tarihi: 12.11.2020)
20. https://www.milliyet.com.tr/gundem/fay-nedir-nasil-olusur-fay-hatti-kirilmasi-nasil-olur-6041429 (Erişim tarihi: 12.11.2020)
21. https://www.habervakti.com/bilim-teknoloji/fay-hatti-nedir-iste-turkiyede-fay-hatti-gecen-o-yerler-h81509.html (Erişim tarihi: 12.11.2020)
22. https://www.ntv.com.tr/turkiye/turkiye-fay-hatti-haritasi-deprem-nasil-olusur,xd4qghRpxEyCw55GLh3ODg (Erişim tarihi: 12.11.2020)
23. https://evrimagaci.org/richter-olcegi-nedir-depremin-buyuklugu-siddeti-ve-gucu-arasindaki-fark-nedir-2128 (Erişim tarihi: 12.11.2020)
24. https://insapedia.com/deprem-kavramlari-terimleri-parametreleri-kaydi/ (Erişim tarihi: 12.11.2020)
25. https://www.milliyet.com.tr/turkiye-nin-en-buyuk-10-depremi-molatik-17634/ (Erişim tarihi: 12.11.2020)
26. https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye%27deki_depremler_listesi (Erişim tarihi: 12.11.2020)
27. https://www.afad.gov.tr/deprem-oncesi-ani-ve-sonrasi-alabileceginiz-onlemleri-biliyor-musunuz (Erişim tarihi: 12.11.2020)
28. https://deprem.aku.edu.tr/deprem-sirasinda/ (Erişim tarihi: 12.11.2020)
29. https://www.aksam.com.tr/yasam/deprem-neden-olur-depremin-nedenleri-nelerdir-deprem-yer-kabugunun-kirilmasi-nedir/haber-1039975 (Erişim tarihi: 12.11.2020)
30. https://haberglobal.com.tr/gundem/deprem-riski-yuksek-bolgeler-hangileri-nerelerde-deprem-bekleniyor-26029 (Erişim tarihi: 12.11.2020)
31. http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/deprem-bilgileri/genel-bilgiler/ (Erişim tarihi: 12.11.2020)
32. https://www.sabah.com.tr/teknokulis/haberler/2019/09/26/deprem-nedir-deprem-neden-olur-nerelerde-olusur (Erişim tarihi: 12.11.2020)
33. https://www.unicosigorta.com.tr/blog/depreme-karsi-alinacak-onlemler (Erişim tarihi: 12.11.2020)
34. https://www.cnnturk.com/turkiye/son-yuz-yilda-turkiyede-meydana-gelen-buyuk-depremler-binlerce-kisi-oldu-sehirler-yerle-bir-oldu (Erişim tarihi: 12.11.2020)
YABANCI
KAYNAKLAR
35. https://www.britannica.com/science/earthquake-geology (Erişim tarihi: 12.11.2020)
36. https://www.dictionary.com/browse/earthquake (Erişim tarihi: 12.11.2020)
37. https://www.usgs.gov/faqs/what-earthquake-and-what-causes-them-happen?qt-news_science_products=0#qt-news_science_products (Erişim tarihi: 12.11.2020)
38. https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/earthquake (Erişim tarihi: 12.11.2020)
39. https://earthquake.usgs.gov/learn/glossary/?term=earthquake (Erişim tarihi: 12.11.2020)
40. https://www.merriam-webster.com/dictionary/earthquake (Erişim tarihi: 12.11.2020)
41. https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/earthquake (Erişim tarihi: 12.11.2020)
42. https://www.britannica.com/science/Richter-scale#:~:text=Richter%20scale%20(ML)%2C,a%20scale%20by%20a%20seismograph (Erişim tarihi:
12.11.2020)
43. https://www.usgs.gov/natural-hazards/earthquake-hazards/science/modified-mercalli-intensity-scale (Erişim tarihi: 12.11.2020)
44. https://simple.wikipedia.org/wiki/Mercalli_intensity_scale (Erişim tarihi: 12.11.2020)
45. http://www.geo.mtu.edu/UPSeis/why.html#:~:text=Earthquakes%20are%20usually%20caused%20when,that%20make%20the%20ground%20shake.&text=During%20the%20earthquake%20and%20afterward,until%20they%20get%20stuck%20again. (Erişim tarihi:
12.11.2020)
46. https://www.usgs.gov/natural-hazards/earthquake-hazards/science/science-earthquakes?qt-science_center_objects=0#qt-science_center_objects (Erişim tarihi: 12.11.2020)
47. https://spaceplace.nasa.gov/earthquakes/en/ (Erişim tarihi: 12.11.2020)
48. https://www.internetgeography.net/why-do-earthquakes-happen/ (Erişim tarihi: 12.11.2020)
49. http://earth.rice.edu/mtpe/geo/geosphere/hot/3earthquakes.html (Erişim tarihi: 12.11.2020)
50. https://www.iris.edu/hq/inclass/fact-sheet/why_do_earthquakes_happen (Erişim tarihi: 12.11.2020)
51. https://en.wikipedia.org/wiki/Earthquake (Erişim tarihi: 12.11.2020)
52. http://www.geo.mtu.edu/UPSeis/where.html (Erişim tarihi: 12.11.2020)
53. https://www.bgs.ac.uk/discovering-geology/earth-hazards/earthquakes/where-do-earthquakes-occur/ (Erişim tarihi: 12.11.2020)
54. https://www.americangeosciences.org/critical-issues/faq/why-and-where-do-earthquakes-happen (Erişim tarihi: 12.11.2020)
55. https://topex.ucsd.edu/es10/es10.1997/lectures/lecture20/secs.with.pics/node7.html (Erişim tarihi: 12.11.2020)
Yorumlar
Yorum Gönder