Birey ve toplum birbiri ile iç içe olan iki kavramdır. Bireyler
toplumları, toplumlar bireyleri oluşturan bir döngü içerisindedir. Bu nedenle
bir toplum içerisinde birey kendi varlığını gösterip kimlik edinmeye çalışırken
toplumun düzeninden ve toplumdaki yozlaşmadan etkilenir. Necip Mahfuz'un
“Kahire Modern” adlı eserinde de toplumdaki, yönetimdeki ve bireylerin
kişiliklerindeki yozlaşma; izlekler, tezatlar, semboller, betimlemeler,
figürler ve diyaloglar üzerinden okuyucuya aktarılmıştır.
Kitabın temelinde “Bozuk toplum bozuk bireyler yaratır, bozuk
bireyler bozuk sistemi sürdürür.” İşlenen ana fikirdir. Mahcub’a iş imkânı
tanıyan Selim-el Ihşidi Bey, sistemi sürdüren “bozulmuş”, “yozlaşmış"
bireyleri temsil etmektedir. Devlet memurluğuna atanışı bir tezatlık üzerinden
verilmiştir.
“‘Öğrenci aktivizminde asıl arena öğretimdir!’ Diplomasını
alınca-en başarılı öğrencilerden önce- bizzat bakanın desteğiyle, Kasım Fehmi
Bey'in sekreteri olarak devlet memurluğuna atandı. Üstelik altıncı dereceden
başladı, bu o zamanlar olağanüstü bir nimet sayılıyordu. Şimdi, ilk atamasının
üzerinden iki yıldan az bir süre geçmişken -onu işe alan bakan istifasının
ardından- beşinci dereceye adaydı. Bu gerçek, Kasım Fehmi Bey’inde güvenini
kazandığını ve yükselmeye devam edeceğini gösteriyordu. Ne rol modeliydi ama!
Kesinlikle hayranlık ve kıskançlık duyulmayı hak ediyordu.” (sayfa 35)
Bu alıntıdan da anlaşılacağı üzere hükumetin karşısında bulunan,
öğrenci aktivizmin de yer alan Selim-el Ihşidi; torpil ve rüşvet sayesinde
devlet memurluğuna atanmıştır. Memur olabilmek için öncelik verilen kriterler
insanların belirli bir konudaki yetenekleri ve deneyimleri değil, bireylerin
kişisel çıkarları ve birbirleri ile olan ilişkileridir. Makamını hak etmeyen
insanlar “bozulmuş ve yozlaşmış” sistemde çıkarlar gereğince yükseldiğinden,
sistem ve toplum yozlaşmış kalmaya devam ediyor; hafta daha da yozlaşıyor.
Ana figür Mahcub ise eser boyunca kendi kişisel çıkarlarını ön
planda tutan biri olarak okuyucunun karşısına çıkarılmaktadır. Temel prensibi
“peh" olan bu figür toplumsal düzende bir kimlik ve yer edinmeye
çalışmaktadır. Umursamaz bir kişilik yapısına sahip olduğundan ve fakirliği
nedeniyle kaybedeceği hiçbir şey olmadığından, “yozlaşmış toplumsal düzen ve
sistemde” o da varlığını göstermektedir. Hem ahlâkî hem bürokratik yozlaşmanın
görüldüğü Mısır’da “adam kayırma”, “torpil”, “rüşvet” ve “çıkarlar” ile bozuk
sistemin sürdürülmesine katkı sağlamıştır.
Bir başka tezatlık ve ironi de Mısır’ın o dönemde bir devrim
yaşamasına rağmen yozlaşmaların görülmesinden kaynaklanmaktadır. Bağımsızlığını
ilan etmeye çalışan ve modernleşme isteyen bir toplumsal düzende her açıdan
yozlaşmanın ve bozulmanın görülmesi, sistemin hiçbir zaman düzeltilemeyeceğini
vurgulamaktadır.
Yozlaşan toplumsal düzenin her daim bozuk kalacağını belirten bir
başka olgu daha bulunmaktadır. Ana figür olan Mahcub eser boyunca düzelme ve
değişim gösterse de eserin sonunda eski hayatına dönmesi tüm gelişimini
sıfırlamıştır. Bu durum da yozlaşmış bir toplumun düzelemeyeceğini sembolize
etmektedir.
Sonuç olarak, “Kahire Modern” adlı bu yapıtta yozlaşmış bir toplum
düzeninde kimlik ve yer edinmeye çalışan bir figür anlatılmaktadır. Yazar;
toplumsal yozlaşmayı okuyucuya sunarken tezatlıklardan, sembollerden,
izleklerden, betimlemelerden, diyaloglardan ve figürlerden yararlanmıştır.
Suzan R HOFSTEDE
13 Aralık 2021
Yorumlar
Yorum Gönder